Adak, rastgele bir dilek yerine geldiğinde karşılığında yapılacağı yahut verileceği söylenen şeyi tabir eder. Müslüman bir vatandaş istediği şeyin gerçekleşmesi durumunda Allah’a adak adar. Lakin adak sıkıntısı ile ilgili koşulları ve ayrıntıları bilmek gerekir. Adak hayvanı değiştirilebilir mi? sorusunun karşılığı haberimizde…
ADAK DİĞER BİR İBADET İLE DEĞİŞTİRİLEBİLİR Mİ?
Herhangi bir koşul ve vakte bağlanmayan (mutlak) adaklar, adama anından itibaren gerekli hâle gelir ve birinci fırsatta yerine getirilmesi uygun olur. Bir kaideye bağlanan adakların da o koşulun gerçekleşmesi hâlinde yerine getirilmesi gerekir. “Şu işim olursa üç gün oruç tutacağım.” üzere bir kaideye bağlanan adak, kural gerçekleşmeden yerine getirilirse geçersizdir; yapılan ibadet beyhude sayılır. Kural gerçekleştikten sonra tekrar eda edilmelidir (İbn Âbidîn, Reddü’l-muhtâr, 3/741).
Yerine getirilmesi koşula değil de gelecek bir vakte bağlanan adaklar vakit kaydına prestij edilmeksizin evvelden de yerine getirilebilir. Çünkü vakti gelmese de adak zimmette vacip olarak sabit olduğu için evvelden yapılması, vakti gelince yapılması yerine geçer (Kâsânî, Bedâi’, 5/93).
İmam Muhammed ile Şâfiî ve Hanbelî mezheplerine nazaran; sadaka üzere mâlî ibadetlerde bu karar gerçek olmakla birlikte, namaz, oruç üzere vücudu ibadetler konusunda vakit kuralına bağlanmış olan adak, vakti gelmeden yerine getirilmekle zimmetten düşmez. Zira bu cins ibadetlerin belirli bir vakte tahsisi mümkündür. Hasebiyle vakit kaydı bağlayıcı olur (Nevevî, el-Mecmû’, 8/479).
Vakit belirlenmeyen adaklarda ise kişi bu adağını dilediği vakit yerine getirebilir; yerine getirmeden ölürse sorumlu olur. Kişi ne vakit öleceğini bilmediğinden bu adağını birinci fırsatta gerçekleştirmelidir (Kâsânî, Bedâi’, 5/94). Adak bir cins ibadet olduğundan ve ibadetlerde de ihtiyat temel olduğundan, vakte bağlı adaklarda, vakte riâyet edilmesi daha uygun olur.
Adaklarda yer koşulu bağlayıcı değildir. Bir yerle kayıtlanarak yapılan adak öbür bir yerde de yerine getirilebilir. Çünkü adaktan gaye Allah’a yaklaşma isteğidir. Yerin ise rastgele bir işin ibadet olup olmamasında bir tesiri yoktur (Kâsânî, Bedâi’, 5/93).
Bazı İslâm âlimleri ise ibadetlerin çeşitlerine nazaran farklı görüşler ortaya koymuşlardır. Bu mevzudaki görüşler değerlendirildiğinde, sadakalarda yerle ilgili belirlemelere, namazda ise yalnızca Mescid-i Haram, Mescid-i Nebevî ve Mescid-i Aksâ’nın belirlenmesine riâyet edilmesi daha ihtiyatlı olur. Bunun dışındaki yer belirlemeleri ise bağlayıcı değildir (Nevevî, el-Mecmû’, 8/467-468; Buhûtî, Keşşâf, 6/283-284).
Adanan şey kendi cinsi ile yerine getirilmelidir. Mesela şu kadar beyhude namaz kılayım diye adakta bulunan bir kimse bunun yerine o sayıda oruç tutsa adağını yerine getirmiş olmaz (Kâsânî, Bedâi’, 5/92). Fakat adadığı bir ibadetin halefi (onun yerine geçecek diğer bir ibadet) bulunur da kişi o ibadeti yapmaktan âciz olursa, o ibadetin halefini yerine getirir. Mesela oruç tutmayı adayan yaşlı biri, bunu yapamazsa fidye öder.
Sadaka vermeyi adayan kimse ise adadığı şeyin değerini ödese adak yerine gelmiş olur. Mesela elbise veya bir hayvanı tasadduk etmeyi adayan kimse bunların kendisini ya da değerini verebilir (İbn Nüceym, el-Bahr, 8/504).
Sadaka çeşidinden adaklarda sadakanın ciheti/verileceği kimse ile verilecek paranın tayin edilmiş olması bağlayıcı değildir. “Elimdeki şu parayı şu kimseye vereceğim.” diye adakta bulunan kimse, birebir ölçüdeki öbür parayı diğer bir yoksula verse, adak yerine gelmiş olur (el-Fetâvaî-Hindiyye, 2/65-66; İbn Âbidîn, Reddü’l-muhtâr, 3/740-741).
